Psychoterapia skoncentrowana na rozwiązaniu (TSR) 12 głównych założeń

Czym jest psychoterapia skoncentrowana na rozwiązaniu?

TSR – Terapia Skoncentrowana na Rozwiązaniu, Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach – PSR, Brief Solution Focused Therapy (BSFT) – Krótkoterminowa Terapia Skoncentrowana na Rozwiązaniu. W literaturze anglojęzycznej spotykamy także termin Solution Focused Brief Therapy (SFBT).

Niezależnie od nazewnictwa psychoterapia skoncentrowana na rozwiązaniu – jest to określona wizja człowieka oraz sposób myślenia o naturze problemów ludzkich i systemie pomagania. Filozofa ta znajduje zastosowanie również w innych, nie tylko terapeutycznych obszarach np. praca socjalna, zarządzanie zasobami ludzkimi, resocjalizacja, edukacja.

Kto jest założycielem TSR?

Założycielem psychoterapii skoncentrowanej na rozwiązaniu (TSR) jest S. de Shazer i I. K. Berg wraz z zespołem współpracowników z Centrum Terapii Krótkoterminowej Rodzin w Milwaukee w USA. PSR/TSR w swoich założeniach nawiązuje także do dorobku Miltona H. Ericksona oraz wybranych metod pracy rozwijanych w Mental Research Institute w Palo Alto w USA, m. in. przez J. Weaklanda, P. Watzlawicka i R. Fischa. Istotny wkład wnieśli również W. H. O’Hanlon i M. Weiner–Davis. 

Na czym polega psychoterapia skoncentrowana na rozwiązaniu (TSR)?

„TSR/PSR odwołuje się do teorii społecznego konstrukcjonizmu, w której odnajdujemy odpowiedź na pytanie o realny wymiar, kształt otaczającej nas rzeczywistości. Najkrócej rzecz ujmując rzeczywistość ma charakter względny, zindywidualizowany przez pryzmat osobistych doświadczeń jednostek. Świat codzienny jest dla człowieka jednocześnie światem zewnętrznym (postrzeganym) i wewnętrznym (przeżywanym), jednak procesy te dokonują się zawsze poprzez świadomość.

Można by więc powiedzieć, że świat jest dany człowiekowi świadomościowo, czyli subiektywnie. W tym kontekście pojawia się dylemat, mianowicie, kto jest upoważniony do formułowania „właściwych interpretacji” tej rzeczywistości, czyli de facto jej konstruowania? Przy czym dylemat ten ma czysto praktyczny wymiar i stanowi o istocie nie tylko terapii, ale także innych oddziaływań pomocowych i trudnościach z tym związanych. Trudnościach, które w dużej mierze wynikają z odmiennej interpretacji tego, co obserwuje terapeuta i klient, co obie strony uznają za ważne, istotne, czy postulowane. Tym samym osobiste przekonania, poglądy, wartości zarówno samego terapeuty, jak i jego klienta, tworzą określony kontekst relacji pomocowej.”  (za opr. dr hab. Jacek Szczepkowski)

„Mapa to nie terytorium” – rozumiane jako indywidualny system pojęć, odniesień i interpretacji do sytuacji i otaczającej rzeczywistości, co nie równa się z samą rzeczywistością, która może być interpretowana i opisywana na wiele rożnych sposobów.

Czym charakteryzuje się psychoterapia skoncentrowana na rozwiązaniu?

Podstawą kreowania rzeczywistości jest język, chodzi o to, aby „sposób prowadzenia tego dialogu oraz wersja, która będzie uzgodniona w wyniku tej konwersacji, były najbardziej użyteczne dla klienta. Taką sposobność i szansę zyskujemy wychodząc poza problem i jego interpretacje, kiedy wchodzimy na ścieżkę poszukiwania zasobów klienta i pożądanych przez niego rozwiązań” (za opr. dr hab. Jacek Szczepkowski).

Psychoterapia skoncentrowana na rozwiązaniu i jej filozofia centralna

• Jeśli coś się NIE ZEPSUŁO – NIE NAPRAWIAJ tego
• Jeśli coś DZIAŁA – rób tego więcej
• Jeśli coś nie działa, nie rób tego więcej. RÓB COŚ INNEGO

Podstawowe założenia psychoterapii skoncentrowanej na rozwiązaniu

• Koncentracja na pozytywach, rozwiązaniach, teraźniejszości i przyszłości, kierunek terapii wyznacza nie problem, a potrzeby
• Wyjątki od problemu sugerują stosowne rozwiązania
• Nigdy nie jest zawsze, zawsze są momenty, gdy najgorsza rzeczywistość wygląda trochę lepiej
• Małe zmiany wywołują duże zmiany
• Klienci są pełni zasobów potrzebnych do znalezienia rozwiązania
• Klient jest ekspertem od swojego życia, czasami potrzebuje jednak wsparcia
• Opór nie jest użyteczną koncepcją w pracy
• Współpraca jest nieuchronna
• Problemy to nieskuteczne wysiłki pokonania określonej trudności
• Nie trzeba znać szczegółów dotyczących problemu, aby znaleźć rozwiązanie
• Klienci znają stosowne rozwiązania, oni określają cele terapii
• Istnieje wiele sposobów spojrzenia na daną sytuację, żaden nie jest bardziej właściwy niż inne

Rola terapeuty w psychoterapii skoncentrowanej na rozwiązaniu

Postawa „niewiedzy” terapeuty – bycie uważnym i ciekawym świata klienta, próba pozbycia się założeń, hipotez i rozwiązań, które mogą pojawiać się w głowie terapeuty i zabierają przestrzeń na to, co ma do powiedzenia klient. „Podkreślana w PSR specyficzna postawa, „nic nie wiem” oznacza ciekawość poznawczą połączoną z dużą dozą życzliwości wobec klienta: nic nie wiem, ale zależy mi, abym dowiedział się, jak klient rozumie swoją sytuację i swoje potrzeby. W praktyce w realizacji wspomnianej postawy pomocny jest szereg szczegółowych umiejętności takich jak słuchanie ze zrozumieniem, eksploracja perspektywy klienta, dopytywanie o znaczenie, pytania relacyjne, parafrazowanie, frazowanie, echoing, operowanie ciszą, itp.

Istotny jest również język, jakiego używamy w rozmowie z naszymi klientami”. Język tworzy znaczenia i interpretacje, tworzy kontekst i ma wpływ na odbiór rzeczywistości. Pytanie czy idziemy w stronę problemów, trudności, czy w stronę celów, rozwiązań, możliwości, potrzeb i zasobów. Rozmowa klienta z terapeutą może być współtworzeniem rzeczywistości w obszarze językowym. Dialog pomaga poszukiwać rozwiązań służących klientowi i będących odpowiedzią na jego potrzeby.

Chcesz zostać psychoterapeutą i szukasz szkoły psychoterapii dla siebie? Sprawdź ebook Szkoły Psychoterapii w Polsce.

Wybrane narzędzia i sposoby działania w terapii skoncentrowanej na rozwiązaniu

• Rozmowa o problemie z rozróżnieniem ograniczeń, które wymagają akceptacji oraz problemów, na które można poszukiwać możliwości zmiany i rozwiązań
• Pytania o radzenie sobie (służące poznawaniu zasobów klienta), umiejętności klienta, możliwości wpływu i kontroli sytuacji, oznaki zmiany
• Rozmowa o rozwiązaniach, zasadnicze pytania nie dotyczą tego czego klient nie chce, ale tego czego chce w zamian gdy problemu nie będzie
• Nie zawsze trzeba wiedzieć dokładnie jaki jest problem aby pomóc klientowi znaleźć rozwiązanie (ważne, że klient wie, rozumie, to on jest ekspertem) – tzn. aby być pomocnym klientowi nie jest niezbędna wiedza na temat problemu
• Rozmowa o potrzebach, o tym czego klient potrzebuje w pewien sposób odbarcza go od diagnozy, etykiety problemu czy patologii ( np. „przestępca”, „alkoholik” itp.) i daje nadzieję na możliwość zmiany
• Wyjątki – poszukiwanie sytuacji z przeszłości, w której klient sobie poradził lub podejmował próby radzenia sobie, pomocne przy realizacji celów, dające możliwości do zmiany. Rozmowa o własnym doświadczeniu daje większe szanse na zastosowanie rozwiązania, gdyż jest ono specyficzne dla danego klienta i naturalnie do niego „dopasowane”
• Pytanie o cud – skłania klienta do oderwania się od problemu i wyobrażenia sobie świata bez problemu lub spełnienie nadziei jakie ma klient
• Rozmowa o możliwościach – daje poczucie kompetencji i sprawstwa do realizacji celów i wprowadzenia zmiany, budowanie rozwiązań w oparciu o zasoby jakie posiada klient oraz rozwijanie tych zasobów
• Komplementowanie – z zachowaniem zasady „mniej znaczy więcej”, chodzi o to, aby klient był w stanie przyjąć komplement oraz dostosowane do typu relacji i etapu współpracy
• Ważny jest język jakim mówimy o zasobach czy komplementujemy – staramy się unikać rozmowy o zasobach w kategoriach „jesteś”, bardziej mówimy „umiesz”, „potrafisz” – pozwala uniknąć szerokich uogólnień
• Rozmowa o aktualnej sytuacji i zmianie – skalowanie – można założyć, że klient zawsze jest w jakimś momencie, na jakimś etapie pomiędzy problemem a rozwiązaniem. Zastosowanie tej techniki pozwala lepiej eksplorować rzeczywistość klienta i jego interpretację oraz zdefiniować skrajności skalowanego obszaru (skala 1-10). Skalowanie umożliwia eksplorowanie zarówno przeszłości, teraźniejszości i przyszłości i umożliwia budowanie efektywnych rozwiązań
• Pytania relacyjne – dające szerszy kontekst ale też odpowiedzi, na które klient nie umie lub nie chce odpowiedzieć wprost np. Załóżmy, że to samo pytanie zadałbym Twojemu przyjacielowi, co on by odpowiedział?
• Tworzenie obrazu małej zmiany – mała zmiana może spowodować dużą zmianę
• 3 typy relacji: goszczenia, narzekania, współpracy
• Informacja zwrotna oraz zadanie domowe dla klienta
• Technika EARS – Eliciting – wydobywanie spostrzeżeń klienta na temat zmian jakich dokonał, Amplifying – wzmacnianie poprzez wydobywanie opisu jak doszło do tej zmiany, Reinforcing – upełnomocnienie, wzmacnianie sukcesów klienta i jego mocnych stron, jakie ta zmiana symbolizuje, Start over again – rozpoczęcie jeszcze raz od nowa, kolejna oznaka zmiany

Idea gry językowej L. Wittgensteina:

1. MOŻLIWOŚCI KLIENTA: Umiejętności Mocne strony, itp.
2. NADZIEJE, POTRZEBY, MARZENIA KLIENTA: Obraz preferowanej przyszłości
3. WYJĄTKI Kiedy było lepiej?
4. STAN POSIADANIA Co już jest dobrze?

Skalowanie aktualnej sytuacji – reframing

Reframing, czyli przeramowanie, zwane także przeformułowaniem. Technika ta opiera się na konstatacji G. Batesona, który stwierdził, że ludzie interpretują określone wydarzenia w sposób schematyczny, budując określone ramy znaczeniowe w swoim umyśle. „Z punktu widzenia pracy z klientem ważne jest, aby te przeformułowania służyły wzmacnianiu kompetencji klienta. Może się to odbywać za sprawą zmiany znaczenia lub zmiany kontekstu.

Pierwszy z tych sposobów sprowadza się do przedstawienia klientowi nowego, bardziej wartościowego sposobu postrzegania np. danego zachowania. Obrazuje to poniższy przykład:

• Mówisz o tym, że nikt nie jest w stanie Ciebie zmusić do zmiany swojego postępowania w sprawie narkotyków. To pokazuje mi, że postępujesz niezależnie i tylko Ty sam możesz podejmować ważne dla siebie i swojej przyszłości decyzje.
• Opowiedziałeś mi dużo o tym co Ci przeszkadza w relacjach z Twoimi rodzicami. To pokazuje mi, że jesteś zainteresowany tym aby coś w tych relacjach zmienić na lepsze i masz sporo energii aby tym się zająć.

Drugi ze sposobów, reframing kontekstu, polega na ukazaniu perspektywy spożytkowania tego, co klient już umie, potrafi w innych poza problemowych okolicznościach. Na przykład w odniesieniu do osoby, która opiera się zmianie i trzyma się swoich „ulicznych zasad”, może wykorzystać owy upór i niezależność, kiedy będzie musiał radzić sobie z presją swoich rówieśników namawiających go do zażywania narkotyków, czy picia alkoholu. Przykład ten pokazuje, że ocena „czegoś” co prezentuje, z czym przychodzi klient, zależy od punktu widzenia.

Odwołując się do założeń PSR, żadna z tych różnych perspektyw nie jest lepsza od pozostałych. Klienci, którzy spotykają się jednak z różnymi punktami widzenia, także za sprawą interwencji swojego konsultanta, mają w praktyce pewien wybór, a tym samym mogą pokonywać i przeformułowywać dotychczasowe schematy myślenia i działania.”  (za opr. dr hab. Jacek Szczepkowski)

Zachęcam do zapoznania się z innymi nurtami psychoterapii i artykułu Jak zostać psychoterapeutą?

Autorka artykułu